رأي و نظر علمي به خاطرات استاد گرانقدر نجم الدين آيت الله حسن زاده آملي
وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ ( سوره ضحي آيه 11)
ترجمه : آنچه از نعمتهاي پروردگارت به تو ارزاني شده است بازگويي نما

مقدمه :

چندي پيش يکي از شاگردان عزيز و عاشق علم نجوم کتاب خاطرت استاد گرانقدر نجم الدين آيت الله حسن زاده را برايم به هديه آورد و نظر اينجانب را در خصوص آن کتاب جويا شدند و پس از مدتي بعضي از طلاب نيز همين سوال را از اينجانب در خصوص اين کتاب جويا شدند لذا بر خود دانستم که در توضيح مختصر در باب آنچه ايشان در زمان خود در استخراج تقويم مذکور داشته اند بيان نمايم

متن کتاب : تقويم نجومي

در کنار اين درس و بحثها به مدت نه سال از سال 1337 تا 1345 هـ ش به استخراج تقويم و محاسبات فلکي وقت گذراندم. در استخراج فلکي از هر دو زيج بهادرخاتي و الغ بيکي بهره ميبردم ولي در هلال يابي نظرم بيشتر به زيج الغ بيکي بود زيرا حضرت استاد شعراني در استخراج اهله به زيج الغ بيکي اهتمام و نظر داشت و بدان توصيه مي فرمود و از استادش جناب ميرزا حبيب الله ذوالفنون رضوان الله تعالي عليه نيز همين امر را حکايت مي فرمود. سپس به عللي استخراج تقويم را ترک کردم. از آن جمله اينکه ديدم کاري آن چنان سنگين و پرزحمت به گونه اي قرين و عجين با زمان است که أمد افادت و استفادت چند ماهه هر انسان فقط يک سال است که به قول شيخ اجل سعدي :

که تقويم پارينه نايد به کار

نکته اول : به نظر اينجانب استاد عزيز هر تقويم نجومي اگر دقيق و کامل همراه با استخراج مکان سيارات در بروج و با درجه دقيق آنان و منازل قمري باشد تا هزاران سال آن تقويم به کار خواهد آمد و هرکسي که داراي دانش علم نجوم و احکام باشد ميتواند براي خود و يا ديگران در آن سالي که آن تقويم استخراج و تدوين شده است طالع تولد خود و يا ديگران و همچنين عاقبت امور و ساير محاسبات از جمله علل مسائلي همچون زلزله ، طوفان و غيره را استخراج نمايد لذا بر هر معتفد به احکام نجوم ميباشد که يک تقويم نجومي از سال تولد خود هميشه داشته باشد تا در روز مبادا به بررسي علل آنچه بر او پيش آمده است بنمايد و اگر که دانشمند باشد در سالهاي آتي به محاسبه علل حوادث طبيعي صورت گرفته در آن سالها بپردازد و خواهد توانست با بررسي مکان سيارات و دانش احکام نجوم به پيش بيني حوادث آينده بپردازد لذا اينجانب تأکيد مينمايم تقويم نجومي چنانچه از هر لحاظ کامل باشد داشتن آن نزد هر شخص دانشمند احکام نجوم از ضروريات حتمي آن دانشمند خواهد بود - شيخ سعيد مزرعه مهرماه 93

ادامه متن کتاب : در هنگام استخراج تقويم نجومي در طي اين نه سال از بس که با هلال ماه سروکار پيدا کرده بودم چشمم هلال شناس شده بود و هر لحظه که ماه را ميديدم ميتوانستم بگويم که چه شبي است. با ستاره ها خيلي حشر داشتم و همه را شناسايي ميکردم گاهي تابستان به روستاي گرنا ميرفتم و گاهي هم در همان ايراي لاريجان بالاي قله ها شبها را به صبح مي آورده و با آنها کار ميکردم نمونه آنکه :

يکي از استادان رياضي آن زمان دانشگاه تهران که چند سالي است از اين نشأت رخت بربسته در دو واقعه آشکارا مرا تکذيب کرد که در هر دو واقعه صحت محاسبه من به وقوع پيوست

يکي واقعه کسوفي بود که يک روز يا دو روز قبل از روز وقوع آن در روزنامه اطلاعات وقوع آن را يعني صحت محاسبه مرا تکذيب کرد و چون کسوف به وقوع پيوست و صحت محاسبه ما به منصه ظهور رسيد فرداي آن روز در همان روزنامه عذرخواهي کردند و ما نير به احترام اعتذار اعتراضي ننموديم آن کسوف را جر بنده هيچ مستخرجي خبر نداده بود و بنده متفرد بودم

واقعه دوم موضوع روئيت هلال ماه شوالي بود که باز بنده متفرد بودم که ماه مبارک سلخ ندارد چون تقويمها منتشر شدند مرحوم استاد آيت الله آقا شيخ محمد تقي آملي رحمه الله تعالي عليه به من فرمود شما يک نفر موافق نداريد همگي ماه مبارک امسال را تمام ميدانند عرض کردم من هلال شوال را هم از زيج بهادري و هم از زيج الغ بيکي به چهرده افق ايران استخراج کرده ام در نتيجه هلال شوال در غروب بيست و نه ماه مبارک رمضان در همه اين آفاق قابل رويت است چنانکه معلوم خواهد شد و بحمد الله چنان بوده است که به عرض رسانده ايم

در آن زمان مرحوم آيت الله کاشاني ( 1300- 1381 هـ ق = 1340 هـ ش ) رئيس مجلس بود و لکن هيچ وقت به مجلس نمي رفت و ديدار با ايشان و گزارشات امور مجلسي در منزلش در پامنار تهران صورت مي گرفت بدين مناسبت در همان روز عيد فطر آن استاد رياضي معهود با تني چند به حضورش رسيدند مرحوم آقاي کاشاني به او گفت : چطور شده که فقط يک طلبه ما درست استخراج کرده است؟ آن استاد رياضي در جوابش اين شعر سعدي را خوانده بود :

گاه باشد که کودک نادان به غلط بر هدف زند تيري

من به تفصيل مشخصات هلال مذکور را مطابق آفاق ياد شده از دو زيج نامبرده با خطاب محترمانه و مودبانه به آن استاد رياضي ، به مدير آن روز روزنامه اطلاعات داده و لکن از قبول آن خودداري کرد و بالاخره قسمتي از آن را روزنامه وظيفه آن روز که هنوز شهرت چشمگير کسب نکرده بود به چاپ رسانده بود.
شگفت اينکه در ماه مبارک سال بعد من متفرد در سلخ بودم و ديگران متفق که سلخ ندارد و صحت محاسبه ما به وقوع پيوست که در هيچ حاي ايران ادعاي رويت هلال در غروب 29 رمضان نشد(1)

نکته دوم : به نظر اينجانب پس از فوت آن استاد مرحوم که نيازي به ذکر نام او نداريم بر آيت الله حسن زاده چيز عجيبي نمي باشد و از ذات انسانهاي کوتاه فکر و کوچک است که حتي گاه باعث دشمني جاهلانه بر علم نيز ميشود زيرا وقتي خود را فاقد يک توانايي مي بيند سعي در کوچک جلوه دادن آن دانش ميکند و يا سعي بر نفي آن دانش خواهند نمود حتي اگر آن دانش مورد تأکيد و تأييد بزرگ ترين دانشمندان سابق بر خود بوده باشد همانند علم احکام نجوم که ابن سينا و ابوريحان شديداً تصديق بر آن داشتند ، ليکن جاهلان به اين علم از نداشتن قدرت رسيدن به آن توانايي سعي بر نفي اين دانش و قدرت بشري که بر حضرت ادريس پيامبر نازل گرديد مي تمايند البته اينجانب آن استاد مرحوم را از مقالاتي که در يکي از آنها شديداً بر نفي دانش احکام نجوم محوريت داشته آگاهي داشته ام. اميد که در پايان عمرشان و قبل از مرگ خداوند لذت رسيدن به واقعيت را و توبه از آنچه در حق شما روا داشت را کسب نموده باشند و من الله توفيق. شيخ سعيد مزرعه - مهرماه 93
_____________________________________________________________________________
1) آيت الله حسن حسن زاده آملي _ کتاب نجم الدين (نيم نگاهي به زندگي نامه آيت الله حسن زاده آملي ص 120-117